¨"Δόκτωρ Ζιβάγκο" και CIA- Χορός κατασκόπων σαν...ταινία

Το 1956, ο Μπορίς Παστερνάκ ολοκλήρωσε το μυθιστόρημά του. Όταν οι σοβιετικές Αρχές αρνήθηκαν να το εκδώσουν,  το χειρόγραφο διοχετεύθηκε κρυφά στην Ιταλία. Βαθμηδόν, κατέληξε στα χέρια της CIA. Αυτή ήταν που τύπωσε την πρώτη ρωσική έκδοση του μυθιστορήματος και την κυκλοφόρησε κατά τη Διεθνή Έκθεση των Βρυξελλών το 1958.

Η έκθεση, υπήρξε σπάνια ευκαιρία επίσκεψης για πολλούς ανώνυμους σοβιετικούς πολίτες (το Βέλγιο εξέδωσε περίπου 15.000 βίζες για επισκέπτες προερχόμενους από την ΕΣΣΔ). Κι αυτή ήταν ταυτόχρονα μια χρυσή ευκαιρία για την CIA ώστε να διανείμει το φρεσκοτυπωμένο μυθιστόρημα. «Αυτό το βιβλίο έχει μεγάλη υπεραξία ως προς την προπαγάνδα,»  κατέγραφε τότε ένα σημείωμα προς τους ιθύνοντες του γραφείου του Τομέα Σοβιετικής Ρωσίας της Υπηρεσίας, «όχι μόνον για το εγγενές μήνυμα και την φύση της εν γένει αμφισβήτησης που αυτό προξενεί, αλλά και για τις περιστάσεις της δημοσίευσής του».

Η έκδοση του 1958 υπήρξε μόνον η αρχή. Την επόμενη χρονιά, η CIA προχώρησε στην κυκλοφορία

μιας χαρτόδετης έκδοσης τσέπης, αποδιδόμενης σε ανύπαρκτο εκδότη, ώστε αυτή να διανεμηθεί σε σοβιετικούς και ανατολικοευρωπαίους σπουδαστές, κατά την διάρκεια του παγκόσμιου φεστιβάλ ειρήνης και φιλίας, για νέους και σπουδάζουσα νεολαία, προοριζόμενου να λάβει χώρα στην Βιέννη το 1959.

Το αποκαλυπτικό γεγονός της εμπλοκής της CIA στην πρώτη ρωσόφωνη έκδοση του μυθιστορήματος, βρίσκεται στο επίκεντρο του βιβλίου των Πέτρα Κουβέ και Πίτερ Φιν, «Υπόθεση Ζιβάγκο», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Pantheon. «Ο παράλληλος βίος του μυθιστορήματος, από τις απαρχές του μέχρι την διαμάχη γύρω από το βραβείο Νόμπελ, ήταν άξιος εξιστόρησης αφ' εαυτού», δηλώνει η Πέτρα Κουβέ.

Η ολλανδή Πέτρα Κουβέ ανακάλυψε πρώτα τον ρόλο των ολλανδικών μυστικών υπηρεσιών (BVD), όταν ένας πρώην αξιωματούχος τους την πληροφόρησε πως η BVD συνήργησε στο να τυπωθεί το μυθιστόρημα στην ρωσική γλώσσα, στην Ολλανδία, κατά παραγγελία της CIA. «Το πρώτο μου άρθρο ήταν μια ανασύσταση των συμβάντων, βασιζόμενη σε υλικό προερχόμενο από την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Γαλλία, την Ρωσία, την Γερμανία και τις ΗΠΑ», προσθέτει η Κουβέ. Δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 1998 σε μια λογοτεχνική επιθεώρηση του Άμστερνταμ

Στη συνέχεια ένας πρώην πράκτορας της  , BVD ο Κέες φαν ντεν Χόιβελ, θέλησε να μιλήσει. «Τον επισκέφθηκα αρκετές φορές», λέει η Κουβέ. «Μου εμπιστεύθηκε πως κύριος εμπνευστής και καθοδηγητής του σχεδίου Ζιβάγκο υπήρξε η CIA. Αυτή ήταν και η πρώτη συγκεκριμένη μαρτυρία για την συμμετοχή της στην Υπόθεση Ζιβάγκο...»

Ο Πίτερ Φιν, συντάκτης σε θέματα εθνικής ασφάλειας και πρώην αρχισυντάκτης του γραφείου Μόσχας της Ουάσινγκτον Ποστ, έγραψε επίσης γι αυτό το θέμα το 2007 και ήταν αυτός που αρχικά προσέγγισε την CIA δυο χρόνια αργότερα, ζητώντας να δει τους «Φακέλους Ζιβάγκο»  της Υπηρεσίας. Δεν του δόθηκε η άδεια. «Η πρώτη απάντηση που έλαβα ήταν ένα …απότομο όχι», λέει ο Φιν.

Ο Πίτερ Φιν μίλησε στη συνέχεια με αρκετούς συνταξιούχους αξιωματούχους. Τελικά, τρία χρόνια μετά το αρχικό αίτημα του Φιν, οι δύο συγγραφείς έλαβαν τα προσδοκώμενα έγγραφα. Η εμπλοκή της CIA στην έκδοση του 1958 «φημολογούταν και προεικαζόταν από την πρώτη στιγμή της εμφάνισης του βιβλίου» εξηγεί ο Φιν, σήμερα όμως, η Υπηρεσία «επιτέλους παραδέχεται τον ρόλο της».

Τα έγγραφα ήταν λογοκριμένα, όμως οι συγγραφείς κατάφεραν να εξάγουν τα ονόματα και να δώσουν σάρκα και οστά στα δρώντα πρόσωπα διαμέσου αρχειακού υλικού και συνεντεύξεων.

«Η Υπόθεση Ζιβάγκο» ανοίγει τον Μάιο του 1956 με τον λαθραίο διαβιβαστή της, έναν ιταλό «δημοσιογράφο» ονόματι Σέρτζιο Ντ' Άντζελο, να κατευθύνεται προς το χωριό με τις ντάτσες των λογοτεχνών, το Περεντέλκινο, για να πείσει τον Παστερνάκ να του παραδώσει το χειρόγραφο.

Τα έγγραφα καταδεικνύουν επίσης εμπλοκή των βρετανικών υπηρεσιών. Ανώνυμο στέλεχος κατάφερε να φωτογραφήσει το χειρόγραφο του «Δόκτωρος Ζιβάγκο»  και να το δώσει στην CIA. Υπάρχουν ένα- δυο σκοτεινά σημεία που πρέπει να διαλευκανθούν, λέει ο Φιν: «Μια από τις σοβαρότερες εκκρεμότητες… είναι ο εντοπισμός της αρχικής πηγής που πέρασε το χειρόγραφο στις βρετανικές υπηρεσίες».